Τρίγωνο, Η Μεσοποταμία τού Έβρου, Ιστορία καί αρχαιολογικά ευρήματα

 Η ονομασία «Τρίγωνο» χρησιμοποιείται πολλά χρόνια, όμως απουσίαζε η νομική

της υπόσταση και καθιέρωσή της, κάτι που έγινε τα τελευταία χρόνια με το Νόμο
περί συνένωσης Δήμων και Κοινοτήτων (Πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας),
ενώ από 1-1-2011, τέθηκε σε ισχύ το νέο πρόγραμμα του Καλλικράτη.

Η περιοχή ονομάστηκε έτσι, από το φυσικό τρίγωνο που σχηματίζεται μετα-
ξύ των ποταμών Άρδα, Έβρου και τα χερσαία σύνορα με τη Βουλγαρία. Οριοθε-
τείται από τη ροή του ποταμού Άρδα προς Νότο, τη ροή του ποταμού Έβρου
προς Δυσμάς και τέλος, τη Βουλγαρική μεθόριο προς Δυσμάς και Βορρά. Πρόκει-
ται για μια εξαιρετικά εύφορη έκταση, στην βρίσκονται 13 κοινότητες με 17 συνο-

λικά χωριά: Άρζος, Δίκαια, Δίλοφος, Ελαία, Θεράπειο, Καναδάς, Κόμαρα,

Κριός, Μαράσια, Μηλιά, Ορμένιο, Πάλλη, Πεντάλοφος, Πετρωτά,
Πλάτη, Πτελέα και Σπήλαιο.

Στις περιοχές αυτές, αναβιώνουν πανάρχαια ελληνικά έθιμα και πλούσιες πο-
λιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις, όπως για παράδειγμα τα έθιμα της καμή-
λας, των Σούρβα (Σούρβαλα), του Τρύφωνα, του Μπέη, της Μπάμπως και άλλα.
Ενδεικτικά αναφέρονται τα τέσσερα χωριά της περιοχής Πενταλόφου, Πα-
λαίστρα, Δρέπανο, Μπάρα και Γυαλιά που δεν κατοικούνται πλέον, ενώ το τε-
λευταίο, που το 1919 αριθμούσε 900 κατοίκους, εγκαταλείφθηκε οριστικά από αυτούς το 1937.
Η στρατηγική σημασία του Τριγώνου είναι πολύ μεγάλη, αν αναλογισθεί κα-
νείς, ότι αποτελεί την πύλη της Ελλάδας προς τον Εύξεινο Πόντο, αφού στην απώτερη άκρη του βρίσκεται το τελωνείο του Ορμενίου, από το οποίο διέρχεται ο
οδικός άξονας Αλεξανδρούπολης-Ορεστιάδας-Σβίλεγκραντ-Φιλιππούπολης-
Σόφιας-Βάρνας, και από εκεί προς την Κεντρική Ευρώπη, τον Εύξεινο Πόντο και
τη Ρωσία. Από το Τρίγωνο, διέρχεται επίσης και η σιδηροδρομική γραμμή προς
τη Βουλγαρία.

Το χωριό Πλάτη δημιουργήθηκε από κατοίκους της Μπάρας και λίγους της
Γυαλιάς (χωριά που σήμερα δεν υπάρχουν), μετά την οριοθέτηση της μεθορίου,
τον Μάιο του 1920.
Ένας τύμβος είναι το φυσικό σύνορο Πλάτης και Ελιάς. Η «τουμπούδα»
που γύρω-γύρω σκάφτηκε αλλά επίσημη ανασκαφή δεν έγινε ακόμα. Ένας θρύ-
λος θέλει θαμμένο εδώ, έναν χρυσό αργαλειό, ενώ άλλος μιλάει για χρυσό κάρο.
Δίπλα στην τούμπα, ένας τσεσμές, μία βρύση για να ξεδιψούν τα εναπομείναντα
ζώα των δύο χωριών. Απέναντι ακριβώς στέκει το όμορφο ξωκλήσι του Αγίου
Παντελεήμονα του Ιαματικού.
Δύο χιλιόμετρα είναι η απόσταση Πλάτης – Ελιάς κατά μήκος της οποίας
είναι σπαρμένες ακακίες.
Το Σπήλαιο βρίσκεται επίσης δύο χιλιόμετρα βορειότερα, ενώ ο Άρζος απέ-
χει κι εκείνος τρία χιλιόμετρα ανατολικά και άλλα τρία χιλιόμετρα μετά από αυτόν
βρίσκεται ο Καναδάς.
Οι κάτοικοι της Πλάτης, σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ανέρχονται
σε 603 κάτοικοι.

Στο χωριό του Άρζου ζουν μόνιμα 576 κάτοικοι. Στην ενορία του λειτουργεί ο
ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής, με το αντίστοιχο πανηγύρι που διοργανώνεται
πάντα την Παρασκευή μετά το Πάσχα. Σε τύμβο που έχει ανασκαφεί, βρέθηκαν
πολλά αντικείμενα του 4ου π.χ αιώνα, με σημαντικότερα χάλκινο κράνος, (περικε-
φαλαία), χάλκινη ραμφόστομη οινοχόη, χάλκινος μικρός κάδος, χάλκινη λεκάνη,
κλπ. Επίσης βόρεια του χωριού υπάρχει ταφικός τύμβος. Σύμφωνα με ιστορικές
πηγές στο συγκεκριμένο χωριό εγκαταστάθηκαν βορειοθρακιώτες. Στα πλαίσια των ετήσιων πολιτιστικών εκδηλώσεων και με μέριμνα του Συλλόγου γυναικώντ τουχωριού, και συγκεκριμένα στις 31 Ιουλίου εκάστοτε έτους λαμβάνει δράση η γιορτή της πίτας.

Στο χωριό του Καναδά ζουν μόνιμα 309 κάτοικοι. Στα πλαίσια αρχαιολογικών
ανασκαφών, βρέθηκαν δύο ταφικοί τύμβοι, ένας στην Γεφυρίτσα κι ένας στη Βρύ-
ση. Στην ενορία τους λειτουργεί ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου.

Τον Μάρτιο του 1937, ανακαλύφθηκε στα Κόμαρα στην τοποθεσία Μπουναρ-
τζίκ, μία ανάγλυφη και ενεπίγραφη πλάκα με την παράσταση του «ήρωα της
Θράκης» ή αλλιώς του «Θράκα Ιππέα», η οποία μοιάζει με τους Έλληνες ημίθε-
ους και θεούς, ιδιαίτερα δε με τον Απόλλωνα, του οποίου το όνομα φέρει. Επίσης μοιάζει με εικόνισμα του Αγίου Γεωργίου. Παράλληλα από την Πλάτη και την Ελιά ως τα Κόμαρα έχουμε διάφορες αναθηματικές και επιτύμβιες επιγραφές, ενώ από τα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας και μεταγενέστερα «χειρωνακτικά» ανάγλυφα «Θρακός Ιππέως». Οι κάτοικοι των Κομάρων προέρχονται από την περιοχή της Αδριανούπολης, του Ορτάκιοΐ και ορισμένες οικογένειες από την Ήπειρο, απ` όπου ήρθαν κατά την περίοδο της εξουσίας του Αλή Πασά. Από εδώ
κατάγεται ο ήρωας Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Σταθάτος που μετά από φρικτά
βασανιστήρια, φονεύθηκε στις 23/12/1943. Ωστόσο παραμένουν ακόμη και σήμε-
ρα στο χωριό 6-7 οικογένειες μουσουλμάνων, μερικοί από τους οποίους έχουν βαπτισθεί χριστιανοί και έχουν παντρευτεί με χριστιανούς. Στην ενορία λειτουργεί ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου.

Στο χωριό Ελαία ή Ελιά, σύμφωνα με την τοπική ονομασία, ανακαλύφθηκαν
δύο πλάκες εκ των οποίων, η μία παριστάνει ανάγλυφη εικόνα άνδρα, πιθανόν
του Ηρακλή, και η δεύτερη ενός περιστεριού και ενός σκύλου που ανάγονται στη ρωμαϊκή περίοδο. Οι κάτοικοι της κοινότητας Ελαίας προέρχονται, ως επί το
πλείστον, από τα εγκαταλειφθέντα χωριά της Γιαλιάς και της Μπάρας κοντά στον
Πεντάλοφο, τα οποία όπως προαναφέρθηκε εξαιτίας της χάραξης των συνόρων,
έχασαν σημαντικό μέρος από την καλλιεργήσιμη γη τους, που περιήλθε στη
Βουλγαρία. Στην ενορία τους υπάρχει ο ιερός ναός του Αγίου Αθανασίου.

Στα Μαράσια ο Άρδας ενώνει τα νερά του με τον Έβρο, και είναι το απώτερο
χωριό του Τριγώνου προς την Ελληνοτουρκική μεθόριο. Σε απόσταση αναπνοήςαπό το χωριό, βρίσκεται το τουρκικό φυλάκιο στα ανατολικά του ποταμού Έβρου,
που αγγίζει σχεδόν τα τελευταία σπίτια της κοινότητας. Η παλαιότερη ονομασία
του ήταν Λόγκος. Οι σημερινοί του κάτοικοι είναι κατά ένα μεγάλο ποσοστό γηγε-
νείς, ενώ αρκετοί προέρχονται από την Ανατολική Ρωμυλία. Στην ενορία τους λει-
τουργεί ο ιερός ναός της Μεταμόρφωσης. Το Δημοτικό σχολείο έχει διακόψει τη
λειτουργία του από το 1996. Η πλειοψηφία των κατοίκων ασχολείται με την γεωργία.

Στον Πεντάλοφο όλοι ισχυρίζονται την Κωνσταντινουπολίτικη καταγωγή τους.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1920, ήταν έδρα Δημαρχίας. Στο Δήμο
Πενταλόφου υπαγόταν η Ασπάλω, η Παλαίστρα, το Δρέπανο, η Μπάρα, και η Γυ-
αλιά, χωριά που όπως προαναφέραμε δεν υπάρχουν σήμερα. Οι κάτοικοι του,
σύμφωνα με στοιχεία της κοινότητας, προέρχονταν από τα προάστια της Κων-
σταντινούπολης και κατέφυγαν εκεί μετά την άλωση για να διασωθούν από την
καταδίωξη των Οθωμανών κατακτητών. Η σημερινή εκκλησία και το πρώτο σχο-
λείο χτίσθηκαν μεταξύ 1855-1858. Το χωριό καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους
κατά το διάστημα Οκτ.1912-Ιουν.1913, ακολούθησαν οι Τούρκοι, επέστρεψαν και
πάλι οι Βούλγαροι το 1915, όπου και παρέμειναν τελικά μέχρι την 21 Μαΐου 1920, οπότε απελευθερώθηκε πανηγυρικά από τον ελληνικό στρατό, Σημαντικό τέλος,
είναι το γεγονός ότι, σε ανασκαφή του 1993 στην περιοχή του χωριού, ήρθαν στο
φώς τρείς τάφοι με μεγάλη αρχαιολογική αξία.

Στο χωριό του Κριού (113 μόνιμοι κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του
2011), βρέθηκαν χαυλιόδοντες και τμήματα γνάθου και γόμφια ενός μαστόδοντου
(Μastodon Lougirostris), τα οποία χρονολογήθηκαν από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στα 5-3 εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι κάτοικοι του χωριού ήρθαν από το Ορτακτσί της Αδριανουπόλεως. Στην ενορία του λειτουργεί ο ιερός
ναός των Αγίων Ανάργυρων, Κοσμά και Δαμιανού, που γιορτάζεται την επομένη
των Αγίων Αποστόλων.

Στο χωριό του Διλόφου βρίσκεται ο τάφος του εθνικού ήρωα των Βουλγά-
ρων, καπετάν Αντρέεφ, που τον σκότωσαν οι Τούρκοι, στη διάρκεια των Βαλκα-
νικών Πολέμων του 1912-13. Το χωριό απέναντι, στη μεριά της Βουλγαρίας ονο-
μάστηκε προς τιμήν του Καπετάν Αντρεέβο. Οι κάτοικοι του είναι συνολικά 148,χωρίς τάσεις αυξομείωσης. Στην ενορία του λειτουργεί ο ιερός ναός της Αγίας
Τριάδος, με το αντίστοιχο πανηγύρι την ημέρα του Αγίου Πνεύματος.

Ο οικισμός της Πάλλης ιδρύθηκε το 1926 από κατοίκους με προέλευση τον οικισμό Πετρωτά  Τριγώνου
Κοντά σ’ ένα λόφο κτισμένο και πέρα από το ρέμα με το όνομα Παραμπού ή Παραμπρού υπήρχε τότε επίσης και το χωριό Μπουλντούρκιου. Εκεί ζούσαν μέχρι το 1947 απροσδιόριστες αριθμητικά τούρκικες οικογένειες. Είχαν δικό τους τζαμί και σχολείο.Οι πρώτοι κάτοικοι της Πάλλης, χριστιανοί ως προς το θρήσκευμα και Έλληνες ως προς την καταγωγή συγκατοικούν για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο στο παλιό χωριό Μπουλντούρκιου με τις τούρκικες οικογένειες οι οποίες εγκαταλείπουν το 1941 το χωριό αυτό, επιστρέφουν σ’ αυτό λίγο αργότερα και φεύγουν οριστικά από εκεί λόγω του εμφυλίου πολέμου το 1947
Η εκκλησία του οικισμού η οποία αρχικά θεμελιώθηκε στο χώρο όπου σήμερα φιλοξενείται η «παιδική χαρά», κτίζεται το 1934 στη θέση όπου υπάρχει και σήμερα και παίρνει το όνομα «Παναγιά-Κοιμήσεως της Θεοτόκου» και γίνεται μεγάλο πανηγύρι κάθε χρόνο το Δεκαπενταύγουστο.

Το Ορμένιο ή Τζερμιάνου, πόλη των Βυζαντινών, κατέχει σημαντική θέση
στην ιστορία με την ομώνυμη μάχη του 1371, στην οποία σφαγιάσθηκαν 60.000
περίπου Χριστιανοί (Σέρβοι, Ούγγροι, Κροάτες) από τους γενίτσαρους του ελλη-
νικής καταγωγής Εβρενός Πασά, με αποτέλεσμα να εδραιώσουν οι Οθωμανοί τη
κυριαρχία τους στα Βαλκάνια. Το Ορμένιο υπέστη καταστροφές από τους Βουλ-
γάρους, κατά την κατάληψη της Αδριανούπολης το 1912, οι οποίοι και το πυρπόλησαν κατά την φυγή τους από την περιοχή. Το 1922 εγκαταστάθηκαν εκεί Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και το 1926 πρόσφυγες από τα χω-
ριά Ουρούμκιοϊ και Κοζούλτζια επίσης της Ανατολικής Ρωμυλίας, καθώς και 17
οικογένειες από τον γειτονικό Πεντάλοφο και 11 οικογένειες από την Ανατολική
Θράκη με αποτέλεσμα, να αυξηθεί ο πληθυσμός σε 1.600 συνολικά άτομα, που
φέρονται σήμερα εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγια, από τους οποίους όμως, μόνο
οι 700 διαμένουν στο χωριό, ενώ άλλοι τόσοι βρίσκονται ως μετανάστες στη Γερ-
μανία και 200 βρίσκονται διασκορπισμένοι σε πόλεις της Ελλάδας. Στην ενορία
τους λειτουργεί ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου. Σήμερα το Ορμένιο είναι ένα
όμορφο μικρό χωριό, με το ομώνυμο τελωνείο. Είναι ο μόνος δρόμος, που οδηγεί
προς την Βουλγαρία. Έχει γίνει ίσως από τους μεγαλύτερους τελωνειακούς σταθ-
μούς, αφού τα τελευταία χρόνια το πέρασμα εκατοντάδων αυτοκινήτων ημερησί-
ως, έχει αυξηθεί σημαντικά.

Τα Πετρωτά είναι ένα όμορφο χωριουδάκι με παραδοσιακό χρώμα αποτε-
λούμενο από 608 κατοίκους. Η παράδοση θέλει να έχουν έρθει από την Μάλτα
της Μεσογείου ή από την Ήπειρο. Οι προγονοί τους άριστοι χτίστες γεφυριών,
στέριωσαν πολλές γέφυρες στον Έβρο. Οι τοξωτές γέφυρες, κοντά στο Σβίλε-
γκραντ της Βουλγαρίας, είναι τα θαυμαστά τους έργα. Από τον γεωλογικό χάρτη
του χωριού θα διαπιστώσουμε ότι η περιοχή δομείται από πολλά και διαφορετικά
μεταξύ τους πετρώματα(ιζήματα, ηφαιστειακά, μεταμορφωμένα). Η ηλικία αυτών
των πετρωμάτων φτάνει μέχρι και πάνω από 65 εκατομμύρια χρόνια. Το καθένα
από τα πετρώματα αυτά έχει την δική του ιστορία και τη δική του χρήση. Έτσι και
η πέτρα που εξορυσσόταν στα Πετρωτά είχε ανάλογα με το είδος της και διαφο-
ρετική χρήση. Εντυπωσιάζουν οι φορεσιές των παλαιών, που αρχίζουν σιγά-σιγά
να στολίζουν μόνο το λαογραφικό μουσείο τους. Εδώ ο επισκέπτης θα δει και τη
σπηλιά των θρύλων του «Κουγιουμτζή την τρύπα», όπου ένας χρυσοχόος έφτια-
χνε αριστουργήματα, για τους φύλακες των κάστρων. Στην ενορία τους λειτουργεί
ο ιερός ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Το κυριότερο πρόβλημα του χωριού
είναι η πληθυσμιακή του κατάρρευση.

 Η κοινότητα Σπηλαίου (συνολικός πληθυσμός 590 κάτοικοι) δημιουργήθηκε μετά το 1920 από πρόσφυγες του χωριού Μπάρα που διαλύθηκε
όταν η ελληνοβουλγαρική μεθόριος άφησε όλα σχεδόν τα κτήματα του στη
Βουλγαρία και από πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Στην ενορία τους
λειτουργεί ο ιερός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, Το δημοτικό σχολείο δεν λει-
τουργεί και τα παιδιά μεταφέρονται στο γειτονικό σχολείο στο χ. Δίκαια.

Στο Θεραπειό (με συνολικό πληθυσμό 203 κατοίκων) βρέθηκαν ρωμαϊκά
λουτρά και ιαματικές πηγές δυτικά του χωριού. Όμως σκεπάστηκαν , γιατί οι
Τούρκοι που προσέρχονταν λεηλατούσαν την περιοχή. Αργότερα οι χριστιανοί
άνοιγαν λάκκους σε μια πλαγιά και έκαιγαν ξύλα. Πάνω στα κάρβουνα άπλωναν
χόρτα και ξάπλωναν όσο άντεχαν. Επειδή αρκετοί γιατρεύονταν ονομάστηκε Θε-
ραπείον. Στην ενορία τους λειτουργεί ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου,
που χτίστηκε το 1895, με κτητορική επιγραφή την 25 Αυγούστου του ιδίου έτους, όπου κάθε χρόνο προς τιμήν της διεξάγεται θρησκευτικό πανηγύρι.

Στη Μηλιά (με συνολικό πληθυσμό 200 κατοίκων) υπάρχει μια μεγάλη σπη-
λιά όπου ανευρέθη ένα αργυρό θασιακό τετράδραχμο του 2ου π.χ αιώνα. Το νό-
μισμα αυτό δείχνει τον εμπορικό δρόμο που ακολουθούσαν οι αρχαίοι, ενώ συγ-
χρόνως φανερώνει την οικονομική κίνηση της περιοχής. Επίσης στο χωριό αυτό,
βρέθηκαν υπολείμματα ναού, πιθανόν βυζαντινού, δύο κολυμβήθρες, η μία σώζε-
ται στην εκκλησία του χωριού (Άγιοι Απόστολοι-30 Ιουνίου, διεξάγεται θρησκευτι-
κό πανηγύρι) και η άλλη σε αυλή ιδιώτη. Επίσης, βρέθηκε δάπεδο αποτελούμενο
από παχιές πλάκες, τύπου τερακότα.

Πρόσφυγες κατά βάση από την Ανατολική Ρωμυλία αποτελούν και τον πληθυ-
σμό της κοινότητας Πτελέας, όπου εγκαταστάθηκαν μετά το 1925. Επί Οθωμανικής περιόδου το χωριό ονομαζόταν «Καραγατσούδι» που σημαίνει στα ελληνικά
μικρή πτελέα εξαιτίας του γεγονότος ότι το χωριό καλυπτόταν από δάσος πτελέ-
ας, απ’ όπου προέρχεται και η σημερινή του ονομασία. Από τους 1120 εγγεγραμ-
μένους στα δημοτολόγια κατοίκους σταθερά παραμένουν στο χωριό μόλις οι 660.
Στην ενορία τους λειτουργεί ο ιερός ναός του Αγίου Αθανασίου. Οι εναπομείνα-
ντες κάτοικοι ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά, με την γεωργία.

Τα χωριό Δίκαια, η πρωτεύουσα του Τριγώνου, πολύ κοντά στα Ελληνο-
βουλγαρικά σύνορα, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κοινότητες της επαρχίας,
που μαζί με τους οικισμούς της Πάλλης, του Κριού και του Διλόφου φθάνουν
τους 1604 συνολικά κατοίκους, οι οποίοι προέρχονται από την Ανατολική Ρωμυ-
λία και την Ανατολική Θράκη. Από αρχαιολογικής πλευράς έχει βρεθεί κεραμο-
σκεπής τάφος γαιοκτημόνων της εποχής του Αυτοκράτορα Κόμοδου (180-192
μ.χ), αγγεία με τέσσερις λαβές, χάλκινη πόρπη λυχνάρια, οστέινα ανάγλυφα ζάρια
καθώς και γυάλινα δοχεία, παραμορφωμένο γυάλινο αγγείο, βαλσαμάριο, χρυσάνομίσματα και ελάσματα. Στην κοινότητα λειτουργούν Γυμνάσιο, Λύκειο, Δημοτικό Σχολείο, Νηπιαγωγείο και Παιδικός Σταθμός. Υπάρχουν ακόμη Πολιτιστικός Σύλλογος, Σύλλογος Γυναικών, Αθλητικός Σύλλογος «Ορφέας» που διατηρούν ζωντανά τα έθιμα και τις παραδόσεις. Επίσης στα Δίκαια λειτουργούν δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, ενώ τέλος αποτελεί τον τελευταίο σταθμό της σιδηροδρομικής
γραμμής Θεσ/νίκη-Δίκαια.
Τά περισσότερα ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Κομοτηνής.

Πηγή: Θεόδωρος Κυρκούδης
Τρίγωνο, Η Μεσοποταμία τού Έβρου